شناسنامه عملیات :

تاریخ آغاز هجوم: 1/ 7/ 1359

سطح نبرد: حملات دشمن

سال: 1359

جبهه نبرد: چنگوله-مهران

محورهای هجوم:

اصلی

1- دوراجی - تنگه کنجان چم

2- بهرام آباد - مهران

3- آب زیادی - جاده دهلران

فرعی: 1- پاسگاه سیاه- چنگوله

شرح مختصر نبرد :

هجوم ارتش عراق

ارتش عراق در تهاجم گسترده خود مسئولیت و فرماندهی جبهه میانی جنگ را به سپاه دوم واگذار کرد. این سپاه از استعداد سه لشکر پیاده کوهستانی و دو لشکر زرهی برخوردار بود. لشکر 2 پیاده کوهستانی و یک تیپ زرهی مأموریت هجوم و اشغال محورهای عملیاتی شهرستان مهران را بر عهده داشتند. هرچندلشکر 2 در منطقه میمک واقع در شمال شهرستان مهران پیش از هجوم سراسری ارتش عراق، عملیات خود را آغاز کرده بود که طی آن ، مهران نیز مورد تجاوزات مکرر قرار گرفت؛ اما هجوم سراسری دشمن در حوزه مرزی شهرستان مهران به گونه ای دیگر رقم خورد.

اهمیت نظامی مرزهای دو کشور در شهرستان مهران و فاصله کوتاه هوایی آن با پایتخت عراق، می تواند از عوامل انگیزشی تلاش دشمن برای پیشروی و اشغال منطقه باشد؛ همچنانکه انسداد جاده ایلام - خوزستان با تصرف گردنه کنجان چم، اهمیت نظامی فوق العاده ای برای ارتش عراق داشت. از سوی دیگر با اشغال دشت مهران و منطقه چنگوله، علاوه بر تأمین و پوشش جناح سپاه سوم - که از چیلات تا شلمچه مأمور به هجوم بود - پشتیبانی عملیات سپاه سوم نیز محسوب می شد.

در جبهه خودی فرماندهی منطقه به تیپ 84 خرم آباد سپرده شده بود که مقر آن در شرق مهران و ملکشاهی قرار داشت. تیپ 84 مسئولیت سرزمینی مهران و دهلران را عهده دار بود و فرماندهی مهران را به گردان 182(-) سپرده بود. با واگذاری فرماندهی منطقه مهران به این گردان ، نیروهای ژاندارمری و سپاه (هرکدام به استعداد تقریبی 2 دسته) تحت فرماندهی گردان 182 قرار گرفتند و بدین ترتیب استعداد نیروهای پدافندی شهرستان مهران به یک گردان(+) رسید. مقایسه استعداد نیروهای مهاجم و وسعت منطقه پدافندی، بیانگر توان بسیار اندک خودی بود که حضور دیرهنگام گردان 182 و کمبود چشمگیر امکانات و تجهیزات، بر مشکلات نیروهای پدافند کننده می افزود. در این شرایط با وجود کاستی های شدید، نیروهای خودی با مقاومت خود، 48ساعت اشغال مهران را به تأخیر انداختند. البته نبود اطلاعات کامل ازمواضع پدافندی ایران، چگونگی دفاع رزمندگان و همچنین ویژگی های جغرافیایی متفاوت جبهه های میانی نسبت به خوزستان، نیز از جمله عواملی بودند که به تأخیر و ناهم زمانی عبور نیروهای ارتش عراق از مرزهای شهرستان مهران کمک کردند.

اشغال مهران

لشکر 2 پیاده کوهستانی ارتش عراق برای دستیابی به اهداف پیش بینی شده و تصرف مهران، با سه محور اصلی و یک محور فرعی هجوم خود را آغاز کرد.

* محور دوراجی - تنگه کنجان چم

* محور بهرام آباد - مهران

* محور آب زیادی - جاده دهلران

* محور فرعی: کوه تونل (پاسگاه سیاه) - چنگوله

در روز 31 /6 /1359، مهران همچون روزهای قبل زیر گلوله باران ارتش عراق قرار گرفت. این وضعیت تا بامداد روز بعد ادامه داشت و از ساعت 4 بامداد 1 /7 /1359 با اجرای آتش سنگین توپخانه مقدمات هجوم یگان های زمینی عراق آغاز شد و سرانجام با روشن شدن هوا، نیروهای عراقی عملیات خود را برای تصرف مهران شروع کردند.

محور دوراجی

در محور دوراجی نیروهای خودی در سه نقطه مستقر بودند. در تپه 343 یک گروهان(-) از ارتش، در تپه میلاد یک تیم 9 نفره از پاسداران و در پاسگاه رضا آباد یک دسته از ژاندارمری به همراه 2 دستگاه تانک ارتش استقرارداشتند. در این محور نیروهای عراقی که از نفرات و تجهیزات بسیاری برخوردار بودند، به سادگی نتوانستند به هدف خود دست یابند؛ آن ها با رخنه از میان فاصله پایگاه های خودی، تا پایان روز دوم جنگ به جاده مهران - صالح آباد دست یافته و در جنوب تنگه کنجان چم و شمال دشت مهران گسترش یافتند.

محور بهرام آباد

در محور بهرام آباد، بدون شکستن مقاومت پاسگاه های فرخ آباد و بهرام آباد، دسترسی دشمن به مهران امکان پذیر نبود. در این محور عارضه طبیعی مؤثری برای پدافند خودی وجود نداشت. با این وجود نیروهای مستقر در فرخ آباد تا نیمه های روز و نیروهای بهرام آباد تا پایان روز دوم جنگ مقاومت کردند و سرانجام، با فشار مستقیم دشمن از قلاویزان ، ناچار به عقب نشینی شدند.

محور آب زیادی

در محور آب زیادی - جاده دهلران، نیروهای دشمن پس از دو روز عملیات جنگ و گریز که در بلندی های منطقه روی داد، توانستند مهران را از جنوب به محاصره درآورند.

محور چنگوله

در محور چنگوله دشمن با شکستن مقاومت گروهی اندک از رزمندگان تیپ 84 و ژاندارمری که در مواضع پیرامونی پاسگاه سیاه مستقر بودند، از منطقه چنگوله عبور کرد و با قطع جاده مهران - دهلران، زمینه پیشروی سپاه سوم عراق را در بخش جنوبی استان ایلام و استان خوزستان فراهم ساخت.

در این وضعیت تاکتیک رزمندگان با وجود کمبود نیرو و امکانات ، مقاومت به صورت موضعی و پراکنده بود و عراقی ها نیز در تجربه ای که از این درگیری ها به دست آورده بودند، با پرهیز از هر گونه درگیری مستقیم، تلاش خود را در اجرای تک جبهه ای و به کارگیری تاکتیک کسب موفقیت و تعقیب متمرکز می ساختند. در این تاکتیک، ابتدا اهداف خود را در هر یک از محورها به صورت نقطه ای تأمین و پس از دست یابی به مجموعه هدف ها و با اجرای تک احاطه ای، محورها را به یکدیگر الحاق می کردند؛ دشمن با این تاکتیک توانست پس از تصرف بلندی های شمال باختری و جنوبی و استقرار در دشت، منطقه را به محاصره کامل خود درآورد. بدین ترتیب پس از پیشروی در سه محور اصلی، یگان های عراقی در شرق مهران به محاصره کامل دست یافتند و در روز 2 /7 /1359 در جنگی تن به تن و با به شهادت رساندن جمعی از مدافعان، شهر را اشغال کردند.

بر اساس گزارش استانداری ایلام، آخرین گروه هایی که از مهران خارج شدند عناصر تیپ 84 خرم آباد بودند که به سمت دهلران حرکت کردند. علی آزاد فرماندار مهران نیز در ساعت 11:30 روز 2 /7 /1359 به همراه 30 نفر از نیروهای سپاه، ژاندارمری و مردم از شهر خارج شدند. تانک های عراقی در ساعت 12 همان روز وارد مهران شده و مورد استقبال حدود 50 نفر از عناصر معاود عراقی و جاسوس بیگانه قرار گرفتند.

منبع:

1. مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس

2. اطلس راهنما 10-مهران در جنگ صفحات34 تا36